Beyin ve insan olmak

Beyin, 3 önemli bölüm ile bir bütünü oluşturur.

İlk bölüm korteks (kabuk) yani beynin en üst kısmıdır.

İnsanın evrim süresi içinde en son gelişen beyin bölgesidir.

İnsanları diğer canlılardan ayıran üstün özelliklerinin oluşum yeri, beyin korteksidir. Gözlerin üst hizasından kulakları birleştiren hayali çizgiye kadar olan bölüm frontal bölgedir. Alın bölümü prefrontal korteks adını alır ve bilincin oluşumu burada sağlanır. Beyin ön bölgesi olarak Türkçe ifade edilebilir.

Özelliklerini kısa sözcüklerle ifade edersek; dikkati sürdürme, sabır, planlama, tasarlama, yargılama-muhakeme etme, tepki kontrolü, düzenli olma, kendini kontrol edebilme, sorunları çözme, ayrıntılı düşünme, gelecekle ilgili öngörüde bulunma, hata ve deneyimlerden ders çıkarma, duyguları algılama ve ifade etme, Limbik sistem ilişkileri (Duygularla ilgili), empati kurma ve sağduyu.

Kulakları birleştiren hayali çizgiden saçın girdap biçiminde yer aldığı tepe noktasına kadar olan bölüm paryetal kortekstir. Paryetal alanın ön tarafında, frontal alan sonunda bedenin istemli hareketlerinin sağlandığı beyin bölümü, paryetal bölümün önünde ise vücuttan gelen duyuların son durağı olan duyu merkezi bulunur. Bu iki komşu alana birlikte, sensorimotor korteks adı verilir. Paryatal korteks bedenin beceri merkezidir. Duysal bilgileri işler. Vücuttan gelen dokunma, ağrı, sıcaklık ve basınç duyularını alır.

Beyin-beden-uzay (bulunulan konum) uyumunu sağlar. Ellere, parmaklara, gözlere, dudaklara ve kafaya görsel kılavuzluk sağlar. Cisimlere ulaşıp yakalamak için görsel kılavuzluk sağlar. Dokunma ile tanımayı sağlar. Kol ve bacakların pozisyonu hakkında bilgi alır.

Çevredeki cisimlerin yerleşimini farketmeyi sağlar. Hareketlere yön verir. Ortamdaki uyaranları hisseder. Sağ-sol ayrımını yapar. Okuma, matematik gibi işlerde akılda tutmayı sağlar. 3 boyutlu kavrama olayını gerçekleştirir.

Paryetal bölge bitiminde oksipital korteks başlar. Kafanın ense kısmına uygun düşen konumu vardır. Görme merkezidir.

Temporal korteks; her iki şakak bölgesinde, kulakların üstünde, başın iki yanında yer alır. Hafıza, öğrenme, duygusal denge ve sosyalizasyon sağlama konuları temporal lob'da işlenir. Deneyimlerin ana merkezidir. Görsel ve işitsel hafızanın işlendiği yerdir. Bunlar kişiliğin oluşması ve eyleminde temel taşlardır. Kim, ne ve nerede olduğumuzu ifade eden beyin bölgesidir. Konuşmayı anlama ve işleme, orta ve uzun dönem hafıza, dilin ve sözcüklerin oluşturulması, duygusal açıdan dengenin sağlanması, işitilen ve görülen verilerin depolanarak işlenmesi temporal kortekste gerçekleşir.

Beynin bu yapısı omurgalı canlı türleri içinde, her canlının üstün özellikleri vermesi açısından farklılıklar gösterir. İnsanda üstün özellikleri açısından ağırlıklı olan beyin bölümü, beyin ön bölgesidir.

Beynin 2. kısmı orta beyin olarak ifade edilebilir.

3 mm kalınlığındaki beyin kabuğunun altında yer alır. Toplu olarak bu bölüm, limbik sistem adıyla anılır (Limbik sistem: bilinç altını oluşturan bölüm).

Yaşanan her deneyimin duygusal özelliği burada depolanır. Örneğin annesinin köpekten kortuğunu gören bir çocuk, köpekten korkulacak kabulünü, düşüncesini ya da vehmini burada depo eder. Yetişkin döneminde köpekle her karşılaşması, onda korku duygusu yaratacaktır. Bu duygunun ya da vehmin gerçekleşebilmesi için beyin ön bölgesinin çalışma özellikleri önemlidir. Beyin ön bölgesi limbik sistemden gelen bu bilgiyi, eğer duyarlılığı artmış çalışma özelliklerine sahipse, köpekten korkma biçiminde davranışlarına yansıtır.

İyi çalışan bir beyin ön bölgesi, köpekten korkmanın anlamsız olduğu sonucuna varıp korku davranışı sergilemeyecektir.

İyi durumda olan beyin ön bölgesi duygu, düşünce ve davranışlara; bilinci ön planda tutarak yön verilmesini sağlar. Duyarlılığı artmış bir beyin ön bölgesi bilinç özelliğini yeterince kullanamayacağından, limbik sistemden gelen bilgileri yeterince süzemez.

Anksiyete bozukluğu, panik atak, depresyon gibi hastalıkların ve kaygı, korku, gerilim, sinirli olma gibi vehimlerin nedeni; iyi durumda olmayan beyin ön bölgesi ve/ya da etkinliği çok artmış limbik sistem çalışma özellikleridir.

3. beyin bölümü, beyin sapıdır.

Kalp, akciğer, sindirim gibi organlara etki ederek bedenin çalışmasını sağlayan yönetim bölümüdür. Çalışma biçimi, geri besleme (feedback) ve beyni diğer bölümlerinden aldığı emirlerle sağlanır. Beynin orta bölümünde bulunan hipotalamus, vücuttan gelen sinyallerle (feedback) beyin sapına sinirsel yollarla etki ederek bedenin uyumlu çalışmasını sağlar. Ayrıca hormonal yolları da kullanır. Beyin ön bölgesinde yer alan bir bölüm, hipotalamus aracılığıyla vücudun kontrolünde etkilidir. Bu yol, beyin ön bölge duyarlılığının arttığı durumlarda hastalıkların ortaya çıkmasına neden olur.

Beyin ön bölgesi-limbik sistem ilişkileri, insan yaşamının beklide en önemli özelliğidir. Bir çok kronik hastalığın gelişmesinde bu iki yapının önemli etkileri vardır.

Vücudun çalışması hipotalamus tarafından düzenlenir. Bu yapı, anatomik açıdan kimi bilim adamları tarafından limbik sistem içinde olduğu kabul edilir. Ancak çalışma özellikleri bakımından limbik sistemden farklıdır.

Beyin ön bölge çalışmasının duyarlı hale gelmesi ile iç ve dış etkenlerden etkilenmesi kolaylaşır. En önemli iç etken limbik sistemdir.

Yaşam boyu elde edilen limbik sistem değerleri; sosyal kabuller, şartlanmalar, ön yargılar, kısaca bilinçaltı birikimleri; duyarlı olan beyin ön bölgesini etkileyerek kişinin bilinçten uzaklaşmasını sağlar. Bu durumda beyinden çıkan bilinç dışı sonuçlar; vehim, kaygı, vesvese, kuruntu olarak adlandırılır. Bu durumda hipotalamus vücudu beyin ön bölgesinin yanlış kararlarıyla ve limbik sistemden kaynaklanan verilerle yönetmeye başlar.

Örneğin, çağın hastalık nedeni olduğu söylenen stres; duyarlılığı artmış olan beyin ön bölgesini etkileyerek hastalıkların bu şekilde oluşmasına yol açar. Beynin bu çalışma özellikleriyle hastalıkların bilinç zafiyetiyle oluştuğu sonucuna varabiliriz.

İnsanlardaki bilinç düzeyi hayvanlarda yoktur. Bu nedenle doğal ortamda yaşayan hayvanlarda, insanlarda görülen çoğu hastalıkların gözlenmediği sonucu çıkartılabilir.

Hayvanların düşünmeye, muhakeme etmeye ihtiyaçları yoktur. Onlar yer, içer, uyur, çiftleşir ve ürerler. Çünkü beyin ön bölgeleri insanlar gibi gelişmemiştir. Limbik sistemleri de doğduklarından itibaren içgüdü adı verilen hazır verilerle doludur. İnsanlar gibi yaşayarak doldurmazlar.

Haliyle vehim, endişe, kuruntu gibi insanca özellikler göstermezler.

İnsanı insan yapan, insanı hasta eden, insanı erdiren ya da rezil eden, bilincini kullanma becerisidir. Bilinçli insan düşünür. Düşünmek için beyin ön bölgesini kullanmak gerekir. Bunun için sorgulamak, araştırmak, muhakeme etmek gerekir. Limbik sistem verilerini gözardı etmek gerekir.

Ancak insanlar düşünmüyor, muhakeme etmiyor. Sadece kabulleniyor. Limbik sistem verileriyle oluşturdukları o örtülü dünyalarında yaşamayı tercih ediyor. Bu nedenle hasta ve mutsuz oluyor.

İnsan olmanın ön şartı, iyi durumda olan bir beyin ön bölgesine sahip olmak ve bu kazanımla düşünebilmektir.

GB arşivinden, Dr Güçlü Ildız kaleminden..