Genetik verilerimiz ne kadar güvende?

Her canlı türünün kendine özgü genleri vardır. Bir canlı türünün kalıtsal olan/olmayan DNA özelliklerine genetik veri denir. Bu özellikler canlı türünün oluşturduğu toplulukların karakteristik özelliklerini barındıran bilgiler içerir.

Genetik Verilerimiz Neden Önemlidir?

İnsan Genom Projesi'nin (HGP veya İGP) 2003 yılında tamamlanmasıyla; araştırmacılar için tam bir sır olan DNA dizilenerek daha anlaşılır kılınmıştır. Bunun sonucunda iki genomun yalnızca %0.1 oranında farklı olduğu ortaya konmuştur. Bu farklılıklar bireylerin fiziksel özelliklerinden sorumlu olabildikleri gibi hastalıklara yatkınlık veya direnç gibi özelliklerinden de sorumlu olabilmektedirler. Yani iki insanı birbirinden farklı kılan genlerimiz bu %0.1'lik kısımdan gelir. Araştırmacılar İnsan genomu üzerinde daha fazla çalışma yaparak genomu anlamlandırmaya çalışmışlardır.

Nitekim 2000'li yıllardan itibaren DNA dizileme (sekanslama) işlemi çok daha kolay yapılmaya başlandı. Böylece ortaya çıkan dev veri yığınını depolayabilen ve hesaplayabilen bilişim araç ve teknolojileri ivmesel bir hızla gelişti.

Genetik Verilerle Neler Yapılabilir?

Peki sekanslanan bir DNA dizisi ile neler belirlenebilir?

Çeşitli hastalık tanıları konulabilir ve ortaya konan hastalık-genotip ilişkileri sayesinde klinik olarak ortaya konan tedavi yöntemlerinin seçimi, ilaç-doz ayarlamaları ile ilgili çalışmalar yürütülebilmektedir.

Kişiselleştirilmiş Tıp olarak adlandırabileceğimiz çalışma alanı içerisinde kişiye özel tedavi ile daha etkili sonuçlar elde edilebilir.
Spor genetiği çalışma alanında bazı genlerin belli tarzda sportif aktivitelere olan etkileri bilinmektedir. Bu bilgiler ışığında sporcuya en uygun olan koşullarda gelişimi sağlanabilmektedir.
Prenatal tanıda bebeğe ait hastalık tespiti ile ailelerin bilgilendirilmesi sağlanabilir.

Adli Bilimlerde olay yerinden toplanan biyolojik materyallerin incelenerek suçluların bulunmasında kullanılmaktadır. Bunun dışında bir zamanlar Amerika'daki bazı mahkemelerde ailesinde cinayet işlemiş kişiler olduğu gerekçesiyle çeşitli savunmalar yapılmıştır. Bu savunmalarda kişinin doğuştan cinayet işlemeye eğilimi olduğundan yani belki cinayet işler diyerek kişinin ömür boyu hapsine neden olunmuştur.

Tüm bunların dışında popüler bir konu olarak genetik-karakter ilişkisi de bulunmaktadır. Yapılan testlerin temeli, kişinin genetik bilgisinden yararlanılarak psikolojik eğilimlerinin tahmin edilmesine dayanmaktadır. Örneğin WSCD2 ve PCDH15 genleri dışa dönüklükle bağlantılıyken, L3MBTL2 ve 8p23.1 kromozomu nevrotizm yani duygusal dengesizlikle bağlantılıdır. Ayrıca nevrotizm ve deneyime açıklıkla bağlantılı genlerin, belirli psikiyatrik hastalıklarla bağlantılı genlerle aynı bölgelerde kümelendiği keşfedilmiştir. Fakat bu testler yalnızca kişilere bilgi vermek amacıyla yapılır. Çünkü genetik, hayatımızın şekillenmesinde etkili büyük bir faktör olsa da çevresel faktörler de hayatımıza büyük ölçüde etki etmektedir.

Genetik Verilerimiz ve Durumun Hukuki Boyutu

Her türlü verinin analiz edilerek anlamlandırıldığı veya yasal olmayan yollarla çeşitli şirketlere satıldığı bilinmekte (yakın geçmişten bir örnek; Facebook). Peki ya genetik verilerimiz? Tamamıyla bilgi amaçlı verdiğimiz bir biyolojik numuneden elde edilen DNA sekans verilerimizin satılması sonucu ortaya çıkabilecek tabloda birçok felaket senaryosu bulunmakta. Özellikle sigorta şirketleri ve bankalar, DNA bilgilerinize bakarak işlem yapabilirler. İsterseniz çok zengin olun, bir bankaya gidip kredi başvurusu yaptığınızda, reddedilme sebebiniz DNA'larınızdaki Alzheimer kodları olabilir. Örneğin banka, ödemelerinizi yapamayacağınızı gerekçe göstererek size kredi vermeyebilir ya da sigorta şirketleri sağlık verilerinize ulaşarak ödemelerini düzenleyebilir.

Ülkemizde genetik verilerin satılması gibi illegal durumların önüne geçmek için Genetik Veriler Öznitelikli Kişisel Veriler (Hassas Veri) kapsamına girer ve 7/4/16 tarihli 29677 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanan Kişisel Verilerin Korunması Kanunu kapsamında korunur.

Bu büyüleyici teknolojinin insan hayatını kolaylaştırdığı ve kişilere ön bilgi sağladığı kesin. Genetik verilerimizi bireysel olarak korumak için reklam amacıyla gerçeği yansıtmayan haberlere ve yayınlara güvenmemeliyiz. Genetik testler sizin nasıl yaşayacağınızı kesin olarak söyleyemez yalnızca fikir sağlar.

Kaynak

• Genom projeleri 5N1H: ne, nerede, ne zaman, nasıl, neden ve hangi popülasyonda?, Pelin FİDANOĞLU, Nevin BELDER, Beyza ERDOĞAN, Özlem İLK, Farid RAJABLİ, Hilal ÖZDAĞ, Turk Hij Den Biyol Derg: 2014; 71(1): 45 – 60.
• Acayip İşler, Sevil Atasoy.
• Personality Traits and Psychiatric Disorders Linked to Specific Genomic Locations, UC San Diego News Center, December 08, 2016.
• Why a DNA data breach is much worse than a credit card leak, Angela Chen.
• Tek Yol Bilim