Mavi Dil Hastalığı (Febris catharalis ovium)

[Bilim Forum]

Öncelikle koyun ve keçilerde, ender olarakta sığır ve diğer ruminantlarda görülen sokucu arthropodlar tarafından bulaştırılan viral bir hastalıktır. Güney Doğu Anadolu, Akdeniz Bölgesi ve Kıbrıs’ta hastalık salgınlara neden olmuştur.

Etiyoloji: Evcil ve yabani ruminantlara arthropodlar (Culicoides) tarafından nakledilen, ancak hayvanlar arasında bulaşmayan enfeksiyöz nitelikli bir hastalıktır. Koyunlarda akut olarak seyreder. Keçilerde ise koyunlardan daha fazla görülür. Enfekte sığırlar ise hastalığın rezervuarı olarak sorumlu tutulmaktadır. Nitekim mavi dil hastalığı virusu yönünden yapılan serolojik çalışmalarda sığırların seropozitif oldukları ortaya konmuştur. Hastalık vektörlerin aktivitesine bağlı olduğundan iklime bağlı enfeksiyon olarak da tanımlanır. Etken Reoviridae ailesinden Orbivirus soyundan mavi dil virusudur. Dünya çapında yaygın 24 serotipi ortaya konmuştur. Avrupa’da 1, 2, 4, 9 ve 16 serotiplerine bağlı enfeksiyon seyreder. Dezenfektanlara dirençlidir. Ancak %3’lük sodyum hidroksit ve iyot çözeltilerine duyarlıdır.

Bulaşma: Vektörlerin etkinliği ile ilişkili olduğundan iklime bağlı enfeksiyon olarak tanımlanır. Yağışlı mevsimler ve Culicoides türü sineklerin yoğun olduğu yaz ve sonbahar ayları başlangıcında hastalık ortaya çıkar. Culicoides türü sineklerden C. variipennis USA, C. brevtarsis Avustralya ve C. imicola (pallidipennis) Afrika, C. wadai, C. actoni ve C. fulvus Avrupa ve Orta Doğuda hastalığın biyolojik vektörü olarak ortaya konmuştur. Vektör sinekler koyunlara sığırlardan daha fazla saldırır. Enfekte hayvanlardan kan emerken virusu alır. Virus sineklerde 6-8 gün içinde çoğalır ve tükürük bezleri yolu ile hayvanlara geçer. Mavi dil virusu bulaşıcı değildir.

Patogenez: Viremi döneminden önce virus lenfoid dokuda (dalak, lenf düğümü ve lenf damarları) bulunur. Primer olarak çoğaldığı organ lenf düğümleridir. Enfeksiyondan sonraki 6-7 gün içinde viremiye bağlı olarak ateş ve lökopeni meydana gelir. Dolaşımdaki virus konsantrasyonu tip spesifik antikorlar ile direkt ilişkilidir. Ancak viremi döneminde virus damar duvarı üzerinde etkili olarak endotel yıkımına yol açar ve mavi dil hastalığının karakteristik semptomlarının şekşllenmesine neden olan endotel hücrelerinde hipertrofi, karyoreksis ve piknoz meydana gelir. Endotel hücreleri dejenerasyonu ve nekrozuna bağlı olarak tromboz, hemorajiler ile karakterize hemorajik diathesis tablosu ve dissemine intravasküler koagulopati (DIC) gerçekleşir. Diş etlerinde ülserler gelişir. Bazı enfekte koyunlarda dilin şişmesi ve siyanotik renk alması nedeniyle mavi dil (Blue tongue) olarak isimlendirilir. Sığırlarda mavi dilin patogenezi koyunlardan farklıdır. IgE hipersenvitesine dayanan reaksiyon şeklindedir. Ödem, konjesyon, hemoraji, yangı ve nekroz gelişir.

Semptomlar: Mavi dil hastalığında inkubasyon süresi bir haftadan (2-14 gün) düşüktür. Bu süre deneysel enfeksiyonlarda 2-4 gün olarak bildirilmektedir. Vücut ısısı 40.5-41°C arasında değişir. Ateş 5-6 gün kadar sürer. Ateş başlangıcından iki gün sonra mukopurulent veya kanlı görünüşte salivasyon ve burun akıntısı başlar. Dudaklarda, dilde, diş etlerinde erezyon ve ülserler oluşur. Dilin yanlarındaki nekrotik ülserler çok tipiktir. Commissura lalialis’de hiperemi ve ülser ler meydana gelir. İlerlemiş olgularda dil ve dudaklar siyanotik renk alır. Hastalık mukoz membranlarda konjesyon, dökülme ve hemorajiler ile karakterizedir. İneklerde de görülür. Koyun, keçi, sığır, mandave geyiklerde de hastalık meydana gelir.

Kaslarda sertlik, topallık, salivasyon, ağız mukozasında, dilin üstünde ülser oluşumu, dudaklarda ödem, diş etlerinde ülserler ve nekroz meydana gelir. Nasolabial bölge kuru ve kabukludur. Mavi dil hastalığında ağız ve dil lezyonları yanında deri lezyonları da şekillenir. Ağız ve burun çevresi, falankslar ve perianal bölgede kuru, kabuklu geniş plaklar oluşur. Deri lezyonları alopesi ile komplikedir. Ekstremitelerdeki deri lezyonları coronitis ve topallık ile komplike olur. Tırnak lezyonları çok tipiktir. Korona bölgesinde mavi bir çizgi bulunabilir. Laminitis nedeniyle yürüyüş ağrılıdır. Ölüm klinik belirtiler ortaya çıktıktan 6 gün sonra meydana gelir.

Enfekte bölgelerdeki koyun ve keçilerde mavi dil hastalığı ateşli abortus şeklinde seyreder ve lokal semptomlar şekillenmez. Subakut olarak isimlendirilen bu formda lokal lezyonlar minimum düzeyde olup, ölüm ile sonuçlanmaz. Doğal yolla enfekte koyun ve keçilerde konjenital deformasyonlar ve abortus şekillenir. Sığırlarda klinik semptomlar enderdir. Ateş, solunum sayısında artış, lakrimasyon, salivasyon, ağız mukozasında vezikül ve ülser oluşumu, hiperestezi ve veziküler ve ülseratif dermatitis şeklindedir. Gebe köpekler yavru atar veya ölü doğum yapar.

Tanı: Mavi dil hastalığından şüpheli koyunlardan alınan kan yunurta sarısı, doku kültürü veya canlı koyunlara inoküle edilerek virus izolasyonu yoluna gidilir. Ancak pozitif çıkan hayvanların serolojik yönden doğrulanması gerekir. Viral RNA’nın ekstraksiyonu PCR (Reverse PCR) yöntemi ile yapılır. Serolojik testlerden komplement fikzasyon, AGID, cELISA kullanılır.

Sağaltım: Mavi dil hastalığından enfekte sığır ve koyunlarda ikincil enfeksiyonlara karşı geniş spektrumlu antibiyotikler kullanılır. Lokalize lezyonların iyileşmesi için iyot çözeltileri, pomatlar veya losyonlar kullanılır. Enfekte hayvanların ağız mukozasında travmaya neden olabilecek sert gıdalardan sakınılır. Virusa etkili ilaç mevcut değildir. Bu nedenle sağaltım şansı yoktur.

Kaynak: Bilal, Tarık.,Sığır Hastalıkları.,Viral Hastalıklar.,2013.,429-432.